Krzysztof Grudnik: Od czego zacząć? Grabiński dla początkujących

Dziś (26 II 2019) mija 132 rocznica urodzin Stefana Grabińskiego – pisarza, którego nazwisko pojawia się coraz częściej wśród polskich fanów literatury grozy. Nic w tym dziwnego, ponieważ jest to postać, która na rodzimą scenę horroru miała wpływ niebagatelny. Teraz kiedy mamy nawet nagrodę jego imienia [http://nagrodagrabinskiego.pl], a rynek wydawniczy pełen jest jego utworów, czytelnicy rozpoczynający swoją przygodę w świecie autora Demona ruchu mogą czuć się nieco zagubieni w gąszczu kolejnych edycji. Dlatego, z okazji urodzin Grabińskiego, postanowiłem przygotować krótki przewodnik: od jakich utworów Grabińskiego warto zacząć i co czytać później.

1. Opowiadania Grabińskiego dostępne legalnie on-line

Stefan Grabiński zmarł w 1936 roku, co znaczy, że już od jakiegoś czasu jest w domenie publicznej. To z kolei znaczy, że jego teksty mogą być swobodnie publikowane – także w internecie. Od tego warto zacząć. Wikiźródła [https://pl.wikisource.org/wiki/Autor:Stefan_Grabi%C5%84ski] mają pokaźny zbiór opowiadań Stefana Grabińskiego. Z pewnością wystarczy, by przekonać się, czy jego styl współgra z naszą wrażliwością.

Do moich ulubionych opowiadań Grabińskiego należą:

Problemat Czelawy [https://pl.wikisource.org/wiki/Problemat_Czelawy] – opowieść wykorzystująca motyw złego bliźniaka, jednak z pomysłem i sensem.

Dziedzina [https://pl.wikisource.org/wiki/Dziedzina] – historia pisarza, który nie chce już tworzyć za pośrednictwem słów i postanawia wyrazić się bardziej „bezpośrednio”, dając życie demonom z jego głowy.

W domu Sary [https://pl.wikisource.org/wiki/W_domu_Sary] – opowiadanie, w którym Grabiński podejmuje dość nietypowy dla siebie temat wampiryzmu. Robi to jednak bardzo przewrotnie i oryginalnie.

Czad [https://pl.wikisource.org/wiki/Czad] – swego czasu bardzo kontrowersyjny utwór (przez który skonfiskowano cały nakład czasopisma, w którym się ukazał!), oskarżany o pornograficzność. Dziś podobnych zarzutów nie da się utrzymać, choć jest to z pewnością jedna z najodważniejszych nowel Grabińskiego.

Na tropie [https://pl.wikisource.org/wiki/Na_tropie] – chyba jedyne napisane przez Grabińskiego opowiadanie… detektywistyczne. A przynajmniej do pewnego stopnia detektywistyczne, bo w świecie Grabińskiego nigdy nic nie jest pewne i zwykle inne, niż się wydaje na pierwszy rzut oka.

Nie ma wśród nich utworów z tomu Demon ruchu, który pełen jest tzw. opowiadań kolejowych (albo horroru kolejowego). Zbiór ten przyjęło się uważać za szczytowe dokonanie Grabińskiego. Paradoksalnie to jeden z mniej lubianych przeze mnie zbiorów. Uważam, że dziś nieco się zdezaktualizował. Ale z pewnością warto wyrobić sobie własną opinię.

2. Zbiory opowiadań Grabińskiego dostępne za grosze na Allegro

W roku 1980 Wydawnictwo Literackie rozpoczęło wydawanie Utworów wybranych Stefana Grabińskiego pod redakcją Artura Hutnikiewicza – jednego z uczniów Grabińskiego, który później został uznanym literaturoznawcą. Skończyło się na trzech tomach, z których pierwszy – Nowele – pozostaje najlepszym zbiorem opowiadań Grabińskiego (pozostałe dwa tomy zawierały łącznie trzy powieści, wrócę jeszcze do tego tematu). To przeszło 600 stron tekstu, w twardej oprawie, z obwolutą i opracowaniem Hutnikiewicza. Na dodatek często można go znaleźć na Allegro (i lokalnych antykwariatach) za kilka-kilkanaście złotych! Moim zdaniem to o wiele lepsze rozwiązanie, niż nowe wydania opowiadań Grabińskiego, których wydawcy przedrukowują opowiadania dostępne legalnie i za darmo w internecie, zwykle nie wychodząc nawet poza wybór Hutnikiewicza (albo mocno go zawężając!) i każąc za to płacić kilkadziesiąt złotych.

3. Powieści i dramaty Grabińskiego

Jeśli po opowiadaniach złapiecie bakcyla, pewnie zechcecie sięgnąć po resztę twórczości Grabińskiego. Czeka was niestety pewne rozczarowanie. O ile jest ona równie łatwa do znalezienia, o tyle krytycy są zgodni (a ja im przytakuję): Grabiński sprawdza się przede wszystkim jako nowelista. Jego powieści nie są tak dobre. Niemniej we wspomnianych wcześniej Utworach wybranych tom drugi zawierał powieści Salamandra i Cień Bafometa, natomiast tom trzeci – Wyspę Itongo. Z powieści Grabińskiego zostaje jeszcze Klasztor i morze, do znalezienia on-line, ale to i tak najgorszy z możliwych wyborów.

W 2016 roku ukazał się też – nakładem wydawnictwa Norbertinum – zbiór dramatów Stefana Grabińskiego [http://www.norbertinum.pl/ksiazka/515/Dramaty]. To jednak pozycja dla fanów, bo jako dramaturg Grabiński sprawuje się chyba jeszcze gorzej niż jako powieściopisarz.

Gdybym z tego dorobku Grabińskiego miał wskazać najbardziej polecaną pozycję, byłaby nią Salamandra – powieść okultystyczna, o której pisałem w jednym z rozdziałów mojej książki Okultyzm i nowoczesność [http://sklep.black-antlers.com/produkt/okultyzm-i-nowoczesnosc-studium-literaturoznawcze] i którą, mimo wszystko, całkiem lubię.

4. Czytanie Grabińskiego

Jako wprawieni czytelnicy Grabińskiego być może zechcecie porównać swoje doświadczenia i opinie z innymi. Niedawno z wydawnictwem Phantom Books Horror udało nam się stworzyć ku temu sposobność, publikując Czytanie Grabińskiego [http://sklep.okolicastrachu.pl/produkt/czytanie-grabinskiego-pod-redakcja-krzysztofa-grudnika]. To zbiór artykułów poświęconych postaci i twórczości Stefana Grabińskiego. W środku znajdziecie teksty najwybitniejszych polskich literaturoznawców – między innymi kultowy w polonistycznych kręgach esej Tadeusza Sławka czy wnikliwe studium Wojciecha Gutowskiego, uznanego specjalisty od literatury Młodej Polski. Obok nich aspirujący „grabinolodzy” młodego pokolenia. Świetny tom, za którego sprawą można wejść głębiej w prozę autora Kochanki Szamoty, a także podpatrzeć, jak percepcja takiej literatury wygląda w akademickim środowisku.

5. Monografie o Grabińskim

Choć Czytanie Grabińskiego ma tę zaletę, że w ramach jednej książki dostajemy kilka perspektyw, warto zakończyć informacją o monograficznych ujęciach twórczości Stefana Grabińskiego. Tu od lat na pierwszym miejscu jest Twórczość literacka Stefana Grabińskiego napisana przez wspomnianego już Artura Hutnikiewicza. Niestety pozycja ta, wydana w 1959 roku, jest dziś stosunkowo trudno dostępna. Można ją znaleźć w lepszych bibliotekach, a mnie udało się ją upolować kilka lat temu na Allegro – jest jednak stosunkowo droga.

Łatwiej dostępną monografią Grabińskiego jest wydana przez Ossolineum w 2018 r. książka Joanny Majewskiej Demon ruchu, duch czasu, widma miejsc. Fantastyczny Grabiński i jego świat [https://wydawnictwo.ossolineum.pl/products/demon-ruchu-duch-czasu-widma-miejsc-fantastyczny-grabinski-i-jego-swiat-71]. Znajdziecie w niej wiele informacji nie tylko o życiu i twórczości Grabińskiego, ale i związanych z nim miejscach, które miały wpływ na jego prozę.

W 2015 roku nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego ukazała się też książka mojego autorstwa – Tożsamość katoptryczna w nowelistyce Stefana Grabińskiego [http://wydawnictwo.us.edu.pl/node/10662]. To dużo skromniejsza praca, koncentrująca się na motywie zwielokrotnienia tożsamości w różnych nowelach Grabińskiego, zwłaszcza zaś w Problemacie Czelawy i Dziedzinie.

Twórczość Stefana Grabińskiego jest rozległa i nie wszystko, co napisał, jest warte uwagi. Jeśli zaczniecie lekturę od Klasztoru i morza, najprawdopodobniej więcej nie wrócicie do tego pisarza, a ciarki, jakie wywoła u was wspomnienie tej wątpliwej przyjemności, będą zdecydowanie innymi ciarkami, niż zamierzone przez twórców grozy. Dlatego mam nadzieję, że mój krótki przewodnik pomoże wam nieco odnaleźć się pośród publikacji Grabińskiego i o Grabińskim. A samemu bohaterowi przewodnika w dniu urodzin chciałbym życzyć, by kolejne lata przyniosły wiele książek z jego nazwiskiem na okładce.

———————-

Krzysztof Grudnikdoktor nauk humanistycznych, literaturoznawca, krytyk literacki, tłumacz. Redaktor czasopisma Hermaion, współpracownik ArtPapieru i Trans/Wizji. Autor monografii Tożsamość katoptryczna w nowelistyce Stefana Grabińskiego (2015), Okultyzm i nowoczesność (2016), Czytanie Grabińskiego (2019) oraz licznych artykułów publikowanych w pracach zbiorowych i czasopismach. W swoich badaniach zajmuje się głównie literaturą niesamowitą, wątkami ezoterycznymi w literaturze i kontrkulturą.

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *